Over onze Kring en het nut van filosofie voor Mens en Milieu.

 Het nut van filosofie  in de Hoeksche Waard

door: Ida Lamers en Hans Pijnaker

Al enige jaren is de Hoeksche Waard een Filosofische kring rijk. Deze kring is begonnen in de Lindenhoeve in Oud Beijerland.  Op gezette tijden komen de kringleden bijeen om aan de hand van zowel oude als moderne teksten actuele problemen onder de loep te nemen.

Wat is filosofie? Wat is de relevantie daarvan in onze door kennis en economie gedomineerde samenleving? En wat kan filosoferen toch voor nut hebben, juist in de Hoekse waard? Welnu, het woord filosofie betekent: liefde tot wijsheid. En zoals men weet is wijsheid niet precies hetzelfde als kennis. Er treden  door de eeuwen heen relatieproblemen op tussen denkende   mensen en hun omgeving. Sociale en ook ecologische problemen. Mens zoekt dan naar betere en passender inzichten, men mist en zoekt dan wijsheid Als wijsheid lijkt te ontbreken…ontstaat filosofie.

Filosoferen doen dus alle denkende mensen. Dat was zo in de oudheid en in diverse culturen maar ook vandaag en  in de toekomst zal dat ook zo zijn. Het is buitengewoon interessant en verruimend om te beseffen dat gedachten die in onze tijd opduiken ook in zeer oude tijden leefden. Culturen en tijden veranderen, echter de relatie tussen denkende mensen en dat wat hen te denken geeft blijft dezelfde, ondanks dat die relatie telkens nieuwe vragen oplevert. En wie vragen heeft, weet wijsheid te missen en dus te zoeken. Vandaar dus dat filosofie, ook in de Hoeksche Waard zeer nuttig kan zijn.

Want ook daar duiken op ruim gebied  vragen op, zowel op religieus-, sociaal-, psychologisch-, politiek-, economisch-, natuurkundig- en ecologisch niveau. Er ontstaan vragen die juist te maken hebben met een door kennis en economie gedomineerde samenleving waarin naast alle kennis ook  iets meer wijsheid gewenst zou zijn. Zo kan men b.v. al jaren lezen over  problemen die te maken hebben met de verstoorde relaties tussen mensen en hun leefomgeving. Men spreek vaak over een z.g. onttovering van de wereld, als bijverschijnsel van doorgeschoten intellectualisering en  verwetenschappelijking van het moderne wereldbeeld.

Zo zijn er in onze tijd z.g. milieu-filosofen, zoals b.v. de eigentijdse Nederlands filosoof prof. G.A.(Koo) v.d. Wal, destijds verbonden aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam. In onze wereld, zegt hij, beziet men medemens en milieu als dingen, als  instrumenten zonder eigen waarde.

Klassieke ordening.
Eeuwenlang trachtten mensen hun inzicht te vermeerderen over de samenhang die men in de werkelijkheid vermoedde.

Zo werd o.a. in de Griekse Oudheid, de Kosmos  beleefd als een volmaakt geordend geheel, als iets heels of m.a.w. heiligs, waar men met bewondering en eerbied naar opkeek. Men beleefde een sterk gevoel van verbondenheid met de Kosmos.

Kosmos en Schepper in het Middeleeuws denken. 

In de Middeleeuwen trachtte men die eerbied voor de Kosmische orde in samenhang te denken met o.a. het Joods-, Christelijk-  en Islamitisch gedachtegoed.  De meer klassieke denkbeelden werden o.a. aangewend om een zich ontwikkelend kerkelijk instituut te steunen. In de orde van alle geschapen dingen meende men een spoor te ontwaren van een wijze almachtige  Schepper. Voor de middeleeuwse mens was heel de Kosmos één groot indrukwekkend loflied op de wijsheid, almacht en goedheid van God.

Klassieke wortels van religie en wetenschap.

In vroege Renaissance trachtte men de natuurwetten te ontdekken die de gebeurtenissen in het  Heelal reguleren. We zien mensen als Erasmus zich vol ironie keren tegen geestelijk en wereldlijke leiders die op grond van hun eigen economische belangen hun onderdanen gebruiken om heilloze oorlogen te voeren. Erasmus beschrijft o.a. in zijn Lof der Zotheid hoezeer ondanks alle z.g. “geleerdheid en vroomheid” echte wijsheid ontbreekt. Een paar jaren later zien we o.a. mensen als Copernicus en Galilëi  worstelen om in een overwegend christelijke wereld hun nieuwe wis-en natuurkundige inzichten in de kosmische orde  tot uitdrukking te brengen.

Modern denken

Na de periode van de Verlichting meent men dat het menselijk denken te beperkt is om kennis te verwerven van de werkelijkheid en dat dus de ontdekte natuurwetten slechts het product zijn van het menselijk denken zelf. Rond 1800 taant het geloof in een alwijze almachtige Schepper en wordt tevens het  gevoel van kosmische verbondenheid als een illusie overboord gezet. In de z.g. “moderniteit” zet de mens zichzelf centraal en wordt de werkelijkheid gezien als onkenbaar, zinloos, levenloos en zonder diepere betekenis. Daarom spreken we ook wel van een gemechaniseerd wereldbeeld. De levende wezens, zegt  o.a. van der Wal, worden als te gebruiken  materiaal  beschouwd dat middels techniek kan worden gemanipuleerd voor  willekeurige doelen. Zo worden er regenwouden gekapt en ontstaat er een complete z.g. “derde wereld” vol bruikbare grondstoffen en een overvloed aan goedkope menselijke arbeidskrachten.

Dit in tegenstelling tot de levenshouding van, wat wij noemen, de primitieve Indiaan, die eerst zijn excuses aanbiedt aan de boom voordat hij haar omhakt ten behoeve van broodnodig bouwmateriaal voor zijn onderdak. Ook in tegenstelling tot b.v. de Taoistische Chinees die de harmonie van de Hemel beseft en deze harmonie wil navolgen op zijn levenspad.

In de moderne tijd dreigen mensen en dingen hun eigen waarde te verliezen. Ook dreigt men geen oog meer te hebben voor schoonheid of de waarde van sociale- en ecologische  samenhang.

Dit moderne maar  vaak nogal eenzijdige werkelijkheidsbesef ligt aan de basis van het nu overheersende instrumenteel rationeel, economische denken in een globaliserend wereldbeeld. Dit  beknopte werkelijkheidsbesef, vormt vaak de achtergrond van het heersende management-denken in onze maatschappij, in het bedrijfsleven, de zorg, de sport, het onderwijs, de wetenschap etc.  met soms zeer problematische gevolgen voor de relatie tussen mensen en hun leefomgeving.

Volop redenen dus om naast alle kennis ook eens naar wat wijsheid te gaan zoeken, filosoferen heeft praktische relevantie, juist nu.

Nut van filosofie.

Wat filosofie kan doen, is zoeken naar nieuwe wegen, in de hoop dat er wegen zijn te vinden om meer recht te doen aan de waarde van mens en omgeving. Hiervoor kunnen we te rade gaan bij oude filosofen uit de antieke wereld en uit de daaropvolgende eeuwen, om te bezien wat deze denkers hebben gedacht over de oorsprong, zin en doel  van ons denken en doen. Maar ook moderne denkers worden niet geschuwd, zoals Ad Verbrugge, Charles Taylor, Rüdiger Safranski en nog vele anderen.

De Filosofische Kring Hoeksche Waard doet dit  door middel van o.a. korte cursussen filosofie in voorjaar en najaar. Er ontstaan leuke interessante levendige gesprekken waardoor men de eigen inzichten verrijkt met die van anderen.  Eigenlijk is samen filosoferen onmisbaar om  samen te kunnen leven.

Recentelijk werd in samenwerking met boekhandel Haasdijk in Numansdorp een voor  iedereen toegankelijke lezing georganiseerd. De titel hiervan was De God van de filosofen, waarbij een theoloog uit de Hoeksche Waard het opnam voor de waarde van religies. Een andere keer doen we wellicht iets anders. Want beschouwing van verschillende opvattingen scherpt en verdiept de geest.

We verwachten dat de Filosofische Kring Hoeksche Waard zich in de toekomst verder zal uitbreiden, zeker met de huidige instroom van nieuwe bewoners. U bent van harte welkom om eens een cursus mee te doen.

Literatuurverwijzing:

Koo van der Wal (2006). Onherstelbaar onttoverd? (2).Wapenveld, jaargang 54.Nummer 5.

Max Wildiers (1989). Kosmologie in de westerse cultuur. Pelckmans.